هرنوع تغییر و فشار روانی محیطی که در عملکرد جسمی و روانی ماهی تاثیر گذاشته و موجب ناراحتی و اختلال در سازگاری او می گردد استرس نامیده می شود استرس می تواند بر میزان تحمل ماهی ، رشد و تولید مثل ، مقاومت نسبت به عوامل بیماریزا و بروز بیماری و ادامه حیات ماهی تاثیر بگذارد
انواع استرس:
الف:استرس شیمیایی
- کمبود اکسیژن آب و نا مناسب بودن PH محیط
- آلودگی عمدی ( بر اثر درمانهای شیمیایی ) و آلودگی غیر عمدی ( مانند ریزش حشرات در آب )
- ترکیبات غدایی : انواع پروتئین ها و آمینواسید ها
- ترکیبات نیتروژن دار و سایر متابولیک ها ( عدم جمع آوری صحیح آمونیاک و نیترات در آب آکواریوم )
- درمان بیماریها با ترکیبات شیمیایی
ب: استرس بیولوژیکی
- تراکم جمعیت ( ازدحام و شلوغی ماهیان آکواریوم)
- وجود جنسها و گونه های متفاوت در کنار هم بدون توجه به خصوصیات رفتاریشان از جمله حمله وری ، قلمرو طلبی و عدم فضای مناسب برای شنای گونه ها و جنسهای مختلف
- وجود میکرو ارگانیسم های بیماریزا و غیر بیماریزا
- ماکرو ارگانیسم ها مانند انگلهای داخلی و خارجی
ج : استرس فیزیکی
- فاکتور دما که یکی از مهمترین و موثرترین عوامل در کنترل سیستم ایمنی ماهی می باشد
- نور
- هوادهی نامناسب و قوی که موجب تلاطم غیر طبیعی آب می گردد
- استفاده از اجسام براق و سنگهای سفید در مواقعی که نوردهی مناسبی نداشته باشیم
- ضربه به آکواریوم
- صداها ی مختلف در اطراف آکواریوم
- گازهای محلول در آب
- جابجایی با دست
- حمل و نقل و ترابری ماهی
- درمان بیماریها با استفاده از تغییرات دما و نور
مراحل ایجاد استرس
-
جنگ و گریز( Fight or Flight):
الف- به علت افزایش ترح هورمون هایی از غذه آدرنال ذخایر قند بدن مانند گلیکوژن در کبد دجار دگرگونی گردیده و مقدار زیادی قند وارد جریان خون ماهی می گردد. بالا رفتن قند خون موجب آزاد شدن انرژی فوق العاده ای شده و ماهی وارد اولین فاز استرس گردد.
ب – افت فشار اسمزی به خاطر افزایش سوخت و ساز مواد معدنی در بدن باعث جدب آب محیط توسط ماهیان آب شیرین و عملی عکس آن ( از دست دادن آب) در ماهیان آب شور می گردد.
ج- بدلیل افزایش فشار خون تنفس ماهی سرعتر از حالت عادی گشته و به اصطلاح نفس نفس می زند.
د – ماهی به علت آزاد شدن برخی هورمونهای غده آدرنالین نسبت به کنش ها واکنش های پرخاشگرانه ای می یابد
-
پایداری (Resistance)
ماهی ها توانایی بالایی برای سازگاری با محیط استرس زا می یابند . ماهی ها در حالی که مشغول تخلیه انرژی اضافه هستند رفتاری کاملاً عادی پیدا می کنند
-
خستگی و ناتوانی (Exhaustion)
ماهی بسیار ضعیف و کم توان گردیده و این موضوع حتی می تواند به مرگ ماهی بی انجامد
اثر استرس بر لایه های حفاظتی بدن ماهی
مهمترین عامل استرس زا بر موکوس بدن ماهی را می توان به حمل و نقل نامناسب ماهی با دست و درمانهای شیمیایی عنوان کرد که موجب آسیب جدی به لایه موکوسی سطح پولک ها گشته که ضمن بروز مشکلات ذکر شده قبل باعث از بین رفتن حالت لیزی بدن ماهی و تلف شدن انرژی زیاد توسط ماهی در هنکام شنا می گردد
-
موکوس (Mucus)
هرعامل استرس زا می تواند اثرات شیمیایی خواصی بر موکوس بدن ماهی داشته باشد که این خود مقدمه ایست بر تخریب این لایه و ورود اجرام بیماریزا به بدن .استرس می تواند با اثر بر موکوس فشار اسمزی را کاهش داده و بالانس الکترولیت های بدن (سدیم ، پتاسیم و کلر) را به حالت آشفته ای در آورد.
مهمترین عامل استرس زا بر موکوس بدن ماهی را می توان به حمل و نقل نامناسب ماهی با دست و درمانهای شیمیایی عنوان کرد که موجب آسیب جدی به لایه موکوسی سطح پولک ها گشته که ضمن بروز مشکلات ذکر شده قبل باعث از بین رفتن حالت لیزی بدن ماهی و تلف شدن انرژی زیاد توسط ماهی در هنکام شنا می گردد
-
پولک و پوست
در جابجایی ماهی به خصوص در حالت حمل و نقل با دست آسیب فراوانی به پوست و پولک های ماهی خواهد آمد
آثار بریدگی و جراحت در پوست ماهی ویا کنده شدن پولک ها و معیوب گردیدن آنها چه بر اثر جابجایی باشد و چه در تقابل با سایر ماهیان ( جنگیدن با ماهیان دیگر بر سر قلمرو ، غذا ، جنس مخالف و ….) و یا حمله انگلها ، میتواند مکان مناسبی برای ورود سایر ارگانیسم های بیماریزا به بدن از جمله باکتریهای مضر ( از عوامل به وجود آمدن عفونت های خطرناک ثانویه در اغلب بیماری ها) باشد.
-
تولید پادتن:
استرس دمایی (به خصوص در درمانها که با کاهش یا افزایش محصوص دما روبرو هستیم) می تواند تاثیر به سزایی جهت ساخت و آزاد سازی پادتن توسط بدن بر علیه اجرام بیماریزا داشته باشد .
این عامل در دراز مدت به شدت بر کاهش کارایی سیستم ایمنی بدن ماهی تاثیر گذاشته و شانس ورود ارگانیسم ها را به بدن ماهی افزاش می دهد
پیشگیری از بروز استرس در ماهیان زینتی
- بالا نگهداشتن کیفیت آب
- تغدیه کافی و مناسب جهت کاهش ضایعات غذایی در آب
- تنظیم و کنترل نیتروژن و ترکیبات آن در آب با چک کردن فیلتر های تصویه
- تنظیم و کنترل PH و اکسیژن محلول در آب با تنظیم سیستم هوادهی
- کنترل حرارت آب نسبت به گونه های مورد پرورش و استفاده از بخاری های اتوماتیک برای تنظیم حرارت آب آکواریوم
- تغذیه مناسب (مانند سبزیجات تازه در گیاهخوارن و ماهی های زنده و آرتمیا در گوشت خواران)
- خروج بموقع ضایعات غذایی از آب و استفاده منا سب از فیلتر های شنی
- اجتناب از حمل و نقل ماهی ها با دست و بهره بردن از تورهای مخصوص جابجایی
- کنترل کردن جمعیت ماهی ها در آب جهت کاهش تراکم
- درمان ماهی های بیمار در یک آکواریوم مجزا (آکواریوم قرنطینه یا بیمارستان)
- اجتناب از نگهداری ماهی های ناسازگار در کنار یکدیگر
- استفاده از سیستم هوادهی مناسب جهت از بین بردن تلاطم آب
- کنترل نور محیط با استفاده از لامپهای مهتابی و مخصوص آکواریوم
- عدم ضربه زدن به شیشه آکواریوم و کنترل صدای اطراف آن
- استفاده از شن های سیاه رنگ و یا حتی المقدار مخلوط سنگهای رنگی جهت از بین بردن انعکاس نور
استفاده از مطلب بدون ذکر عنوان ممنوع : سایت جامع ماهیان زینتی